DW Türkçe’nin Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) işbirliği ile yürüttüğü “Gölge Diplomatlar (Shadow Diplomats)” araştırması, fahri konsolosluk dünyası ile ilgili çarpıcı istatistikleri de ortaya çıkardı.
Dışişleri Bakanlığı’ndan derlenen bilgilere nazaran 2011 yılında Türkiye’de yabancı ülkeleri temsil eden kayıtlı fahri konsolos sayısı 183 iken 2016 yılına gelindiğinde bu sayının büyük bir artışla 340’a çıktığı görüldü. Bakanlığın sitesindeki son listeye nazaran ise Türkiye’nin mesken sahipliğini yaptığı 328 fahri konsolos var.
“Gölge Diplomatlar” (Shadow Diplomats) araştırması, diplomatik yahut özel pasaportla birçok ülkeye vizesiz ve aranmadan girip çıkabilme avantajından ötürü sistemin Hizbullah üzere milletlerarası terörist tertipler tarafından dahi suistimal edilebildiğini gösteriyor. Resmi misyonlu diplomatlar sıkı bir kontrol ve disiplin sistemine tabi tutulurken bu, fahri konsoloslar için geçerli değil.
Uluslararası diplomasinin göz arkası edilmiş bu alanıyla ilgili sorularımızı yanıtlayan emekli diplomat Yalım Eralp, fahri konsolosların vazifelerinin lokal makamlarla teması sağlamak ve bazen de ticareti kolaylaştırmak olduğunu belirterek “bu kişilerin yerel makamlarca kabul edilebilecek saygın kişiler olması gerektiğinin” altını çizdi.
Fahri konsoloslar her ne kadar Türkiye’de temsil ettikleri ülkeler tarafından belirlense de Türkiye’nin onayı olmadan bu unvanı elde edemiyorlar.
DW Türkçe’nin aylar boyunca incelediği çoğu Türkiye vatandaşı 300’den fazla fahri konsolosun en az yüzde 16’sının skandallara karıştığı ortaya çıktı.
Uyuşturucu suçuna adı karışan fahri konsoloslar var
Araştırmadan elde edilen bilgilere göre Türkiye’de yabancı ülkeleri temsil eden 50 fahri konsolosun ismi uyuşturucu nakliyatından hayali ihracata, yasa dışı bahisten insan kaçakçılığına, şaibeli ihalelerden Gülen yapılanması üyeliğine kadar birçok farklı skandala karıştı. Dokümanlar, bu isimlerin ya haklarındaki suçlamalara karşın fahri konsolos seçildikleri ya da bu misyonları sırasında bu skandallara karıştıklarını gösteriyor.
Kamuya açık kaynaklardan edinilen bilgiye nazaran ise gözaltına alınan, hakkında dava ya da soruşturma açılan bu isimlerin hiçbiri mutlaklaşmış mahpus cezası almadı.
Bu isimlerle ilgili daha ayrıntılı haberlerimizi hafta içerisinde okuyabilirsiniz.
Türkiye’nin 1976’da taraf olduğu “Konsolosluk İlişkileri Hakkında Viyana Sözleşmesi”nin 42’inci maddesinde “Bir konsolosluk personeli mensubunun tutuklanması, gözaltına alınması veya cezai bir kovuşturmaya tabi tutulması halinde, kabul eden Devlet durumdan konsolosluk şefini en kısa zamanda haberdar etmekle yükümlüdür” deniliyor. Aynı sözleşmenin 58’inci hususunun ikinci fıkrasına nazaran ise bu husus fahri konsolosluk memurlarına da uygulanmak zorunda.
Türkiye’nin Azerbaycan, Irak ve Birleşik Krallık nezdinde büyükelçiliğini yapmış emekli diplomat Ünal Çeviköz, ciddi devletlerin adı skandallara karışmış bireyler tarafından temsil edilmek istemeyeceğini belirterek “Böyle bir durum, benim hatırladığım bir örnek olarak yok” dedi.
Viyana Sözleşmesi’ndeki bildirim yükümlülüğü, hatalıların kolluk kuvvetlerinden kaçmak için fahri konsolosluk zırhını kullanmasına pürüz olmak açısından da değerli.
DW Türkçe, Dışişleri Bakanlığı’na son on yılda tutuklanmış, gözaltına alınmış ya da cezai bir kovuşturmaya tabi tutulmuş kaç fahri konsolos hakkında temsil ettikleri ülkelere bildirim yapıldığı da dahil olmak üzere toplam 11 adet soru gönderdi. Haberin yayınlanma tarihine kadar Bakanlık sorulara yanıt vermedi.
AKP’li siyasalların özel ilgisi
Fahri konsolosların, büyükelçiliklerin bilakis siyasi bir misyonu olmamasına karşın siyasetçilerin fahri konsolos olmasına pürüz teşkil eden bir düzenleme yok.
Çeviköz hususla ilgili olarak “Aktif siyaset içinde bulunan kişilerin normal şartlarda belli davranış kurallarına uymaları gerekir. Fahri konsolosluk yapmalarına engel bir durum yok. Ama tabi bu fahri konsolosluk görevi eğer belli bir gelir imkanı sağlıyorsa o zaman tabii ki o bulundukları mevki ile, eğer örneğin milletvekili iseler, çelişir” dedi.
AKP’de aktif siyaset yapmış 14 kişi fahri konsolos olurken bu rakamı üçer kişi ile ANAP ve CHP izliyor. Birer kişi de artık faaliyetlerine son vermiş olan Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) ve Yeni Türkiye Partisi (YTP) adına siyaset yapmış isimler.
Bunların arasında ANAP döneminin Turizm Bakanı ve sonrasında AKP’den belediye lideri adayı olan Bülent Akarcalı (Honduras’ın Ankara), 2015’ten beri AKP Eskişehir Milletvekili olan Harun Karacan (Makedonya’nın Eskişehir), TBMM 23. ve 24. devir AKP Milletvekili Mustafa Kabakçı (Kazakistan’ın Konya) ile CHP’nin 22. dönem milletvekili Muharrem Toprak (Kosova’nın İzmir) da bulunmakta.
Binali Yıldırım’ın kardeşi de fahri
Bunun yanı sıra siyasilerin yakın akrabası olan 12 kişi de fahri konsolosluk unvanına sahip. Bunların dokuzu AKP’li, ikisi DYP’li biri de CHP’li siyasalların yakını.
AKP’li eski Başbakan Binali Yıldırım’ın kardeşi İlhami Yıldırım (Etiyopya’nın İzmir), DYP’li eski Başbakan Tansu Çiller’in oğlu Berk Uçuran Çiller (Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nin Kocaeli), AKP’li İçişleri eski Bakanı Abdülkadir Aksu’nun oğlu Murat Aksu (Burundi’nin İstanbul), AKP’li milletvekili Harun Karacan’ın oğlu Alihan Karacan (Kosova’nın Eskişehir) fahri konsolosluk unvanını alan isimlerden kimileri.
Futbol dünyası da fahriliğe meraklı
Futbol kulüplerini satın alan iş insanlarından Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) etik konseyi üyelerine, kulüp lider ve yöneticilerinden menajerlere kadar futbol dünyasından da toplam 18 kişi fahri konsolosluk yapmakta.
Futbol dünyasında en fazla fahri konsolos TFF’de görevli. Kulüpler arasında fahri konsolos şampiyonu ise üç fahri konsolos ile Trabzonspor. Galatasaray (iki yönetim kurulu üyesi), Antalyaspor (iki eski başkan) ve Adana Demirspor (eski başkan ve başkanvekili) Trabzonspor’un çabucak gerisinden geliyor.
Diğer kulüp lideri fahriler ise Beşiktaş (asbaşkan), Samsunspor, Göztepe ve Bodrumspor’dan (onursal başkan).
Kulüp ve TFF yöneticiliğinin dışında futbol hakemi Kuddusi Müftüoğlu da fahri konsolosluk unvanına sahip isimlerden. Emekli olduktan sonra AKP’den milletvekili adayı, sonrasında da Belediye Lider adayı olup iki yarışı da kaybeden Kuddusi Müftüoğlu Finlandiya’nın Antalya’daki fahri konsolosu.
Hem futbol dünyasının hem de siyasetin içinde olan bir öteki isim de ANAP’ta üç dönem Adana milletvekilliği yapan Bilici Yatırım Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Ali Bilici. Adana Demirspor, Adanaspor ve Ceyhanspor kulüplerinin üçünde de başkanlık yapmış olan Bilici, 2009 yılında AKP’nin Adana Belediye Lider adayıydı. Bilici Pakistan’ın Adana fahri konsolosluğunu yürütüyor.
Öte yandan bir dönem Alanyaspor’da lider yardımcılığı yapmış, AKP Alanya İlçe İdare Heyeti eski lideri Mehmet Şahin de fahri konsolos olup futbol ve siyasetin kesiştiği noktada bulunan bir başka isim. Şahin, Litvanya’nın Antalya/Alanya bölgesinin fahri konsolosluk görevini üstleniyor.
Turizmciler ve inşaatçılar lider
Dışişleri Bakanlığı’na nazaran Türkiye’nin dünyanın farklı ülkelerinde bulunan fahri konsolos sayısı 108’e ulaşırken, Türkiye’de yabancı ülkelerin fahri konsolosluğunu yapan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının sayısı 300’ü geçiyor.
Türkiye’de bulunan ve yabancı ülkeleri temsil eden fahri konsoloslar arasında en popüler sektör turizm.
İncelediğimiz 328 fahri konsolostan 47’sinin ya turizm kesiminde yatırımı var ya da bu dalda yönetici olarak çalışıyor. Kamuya açık kaynaklardan incelediğimiz fahri konsolosların 32* tanesi de holding sahibi.
Sektör olarak ikinci sırada ise inşaat var. Fahri konsolosların en az 31 tanesi inşaat kesiminde faaliyet gösterirken, 26’sının da gıda sektöründe yatırımları var. Onları 22 kişi ile siyasetçiler takip ediyor.
Görüştüğümüz diplomatlar fahri konsolosların genelde ya saygın iş insanları ya da doktor veya avukat gibi saygı duyulan meslek gruplarından seçildiğini belirtseler de Gölge Diplomatlar araştırmasının ortaya koyduğu üzere incelediğimiz 328 fahri konsolostan sadece 10’u avukatlık yaparken sekizi hekim.
Çok farklı kesim ve meslek kümelerinden insanların bulunduğu fahri konsoloslar ortasından en az üç tanesi de kumarhane işletiyor.
Türkiye’de yabancı ülkeleri temsil eden fahri konsolosların 48’inin ise temsil vazifeleri dışında ne işle meşgul olduklarına dair bilgi kamuya açık kaynaklarda yer almıyor.
En çok Sri Lanka fahri konsolosu Türkiye’de
Türkiye’de en fazla fahri konsolosu olan ülke Aydın/Kuşadası, Kocaeli, Antalya, İzmir, Kayseri, Bursa, Tekirdağ, Mersin ve Trabzon’a atadığı dokuz fahri konsolosla Slovakya.
İkinci sırada sekizer fahri konsolosla Brezilya, Sri Lanka, Romanya ve Macaristan geliyor.
Sri Lanka ise kendisini temsil etmesi için dünyada en fazla fahri konsolosu Türkiye ve Almanya’da görevlendirdi. TÜİK’in yayınladığı Türkiye’ye en fazla turist yollayan 90 ülkeden biri dahi olmayan, Türkiye ile dış ticaret hacmi yalnızca 160 milyon dolar olan Sri Lanka’nın neden rekor sayıda fahri konsolosunun Türkiye’de olduğu sorusu ise karşılıksız kaldı.
Açılan kapılar
Türkiye’de insanların neden fahri konsolos olmak isteyebilecekleri sorusuna, emekli diplomat Ünal Çeviköz “Türkiye’de alışılmış bu bir statü olarak da algılanıyor. Hasebiyle bunun yarattığı ayrıcalıktan yararlanmak isteyen bireyler olabiliyor” diye yanıt verdi.
Bu statünün açabildiği kapıların ne kadar büyük olabileceğini gösteren örneklerden biri Bosna Hersek’in Bursa Fahri Konsolosu Muzaffer Çilek. Mobilya sektöründe faaliyet gösteren Çilek Mobilya’nın sahibi Muzaffer Çilek, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada ailesinin Bosna Hersek göçmeni olması ve bu ülkede yatırımlarının bulunmasından dolayı dönemin Bosna Hersek Büyükelçiliği tarafından kendisine bu unvanın teklif edildiğini belirtti. Teklifi heyecanla kabul ettiğini dile getiren Çilek, fahri konsolosluk görevi dolayısıyla dönemin Bosna Hersek Cumhurbaşkanı Bakir İzzetbegoviç ile tanıştığını söyledi. Bu tanışmadan sonra Çilek, İzzetbegoviç’in danışmanlığına atandı.
#ShadowDiplomats nedir?
“Shadow Diplomats (Gölge Diplomatlar)” memleketler arası diplomaside en az incelenen rollerden biri olan fahri konsolosluğa ışık tutuyor. Bu istekli diplomatlar, ekseriyetle büyükelçilik yahut konsolosluk bulunmayan yerlerde, yabancı hükümetlerin çıkarlarını desteklemek için kendi ülkelerinden çalışıyor.
Soruşturma, fahri konsolosluk sisteminin, gereğince denetlenmeden atanan ya da kazandıkları bu statüyü kendilerini zenginleştirmek, kanun yaptırımlarından kaçmak yahut siyasi gündemleri ilerletmek için kullanan kimi isimler tarafından baltalandığını ortaya koydu.
ICIJ ve ABD’li haber kuruluşu ProPublica’nın koordinatörlüğünde hazırlanan, 46 ülkeden 61 medya kuruluşunu kapsayan bir gazetecilik işbirliği olan “Shadow Diplomats (Gölge Diplomatlar)” 160 gazetecinin ortak çalışmasıyla hazırlandı. Türkiye ile ilgili çalışmayı yalnızca DW Türkçe’nin gerçekleştirdiği global araştırmada yer alan gazeteciler skandallara yahut ceza davalarına karışmış en az 500 adet fahri konsolos tespit etti.
*Holdinglerin iştirakleri bölüm datalarına dahil edilmedi
